قیمت گذاری اوج مصرف در کشورهای توسعه یافته و پاداش صرفه‌جویی در ایران
بررسی‌ها نشان می‌دهد در کشورهای مختلف برای مدیریت مصرف برق در بخش خانگی از سیاست‌های متفاوتی استفاده می‌شود و در حالیکه بسیاری از کشورهای توسعه یافته از استراتژی قیمت گذاری اوج مصرف برای کاهش برق خانگی استفاده می‌کنند، در ایران تلاش می‌شود تا از روش‌های ترکیبی برای تحقق این مهم استفاده شود.
الگوی مصرف برق در ایران در ماه‌های غیر‌گرم سال برای کل کشور ۲۰۰ کیلو وات ساعت در ماه و در فصل گرم سال متناسب به مناطق جغرافیایی از ۳۰۰ کیلو وات ساعت در مناطق عادی، ۴۵۰ کیلو وات ساعت در مناطق گرمسیر چهار، ۶۰۰ کیلو وات ساعت در مناطق گرمسیر سه، ۱۵۰۰ کیلو وات ساعت در مناطق گرمسیر دو و ۲۵۰۰ کیلو وات ساعت در مناطق گرمسیر یک متغیر است.
با اینکه مصرف برق مشترکان در چارچوب الگو مشمول تعرفه‌های یارانه‌ای (حدوداً ۱۵۰ تومان در هر کیلووات ساعت) می‌شود و با هزینه واقعی انرژی با احتساب سوخت نیروگاهی (بالای ۳ هزار تومان در هر کیلووات ساعت) فاصله بسیار زیادی دارد، اما مشترکانی که مازاد از الگوی مصرف منطقه محل زندگی برق مصرف کنند، مشمول تعرفه‌های پلکانی می‌شوند.
این در حالی است که اگر مشترکان بخش خانگی میزان مصرف برق خود را نسبت به الگو و مصرف سال قبل کاهش دهند، نه تنها مشمول پاداش ۲۰ برابری خوش مصرفی می‌شوند، بلکه می‌توانند در قرعه‌کشی جوایز نفیس پویش با انرژی شرکت کنند.
توضیح اینکه اصلاح نظام افزایش پلکانی تعرفه برق در بخش خانگی و حذف یارانه مشترکان پرمصرف در بند «ی» تبصره ۸ قانون بودجه سال ۱۴۰۰، بند «ک» تبصره ۱۵ قانون بودجه سال ۱۴۰۱، بند «ل» تبصره ۱۵ قانون بودجه ۱۴۰۲ و همچنین ماده ۶ قانون مانع زدایی از توسعه صنعت برق تعیین شده است.
بر اساس ماده ۶ قانون مانع زدایی از توسعه صنعت برق، تخصیص یارانه به مصارف بالاتر از الگو ممنوع بوده و تعریف برق مشترکان خانگی با مصرف بالاتر از الگوی مصوب برای میزان مصارف کمتر از الگو، مازاد بر الگو تا یک و نیم برابر، مازاد بر الگو تا دو و نیم برابر، و میزان مصارف بیش از دو و نیم برابر به ترتیب با ضرایب نیم، یک و نیم، دو و نیم و پنج برابر هزینه تأمین برق (بدون احتساب هزینه سوخت) محاسبه و دریافت می‌شود.
در شیوه جدید تعرفه‌گذاری که در دو سال و نیم گذشته وارد فاز اجرا شده است، ضمن کاهش مصرف برق بخش خانگی و در مقابل افزایش امکان تأمین برق برای بخش‌های مولد، نه تنها این تعرفه‌ها به گونه‌ای طراحی شده است که با شرایط آب و هوایی مناطق مختلف کشور همخوانی داشته باشد، بلکه در آن تلاش شده است تا از اعمال هرگونه فشار اقتصادی بر روی اقشار آسیب‌پذیر جلوگیری شود.
اقدامی که در دو سال گذشته توانست نقش مؤثری در کاهش میزان مصرف برق مشترکان خانگی داشته باشد و در حالی که در فصل گرم سال ۱۴۰۱ میزان مصرف برق بخش خانگی کشور ۴۸ تراوات ساعت بود، این میزان در فصل گرم سال گذشته و متأثر از همین برنامه‌های مدیریت مصرف باوجود افزایش ۷۵۰ هزار مشترک جدید و افزایش بی‌سابقه دما نه تنها افزایش نداشت، بلکه تا ۴۶ تراوات ساعت کاهش یافت.
با اینکه در ایران تلاش شده است تا متناسب با مناطق جغرافیایی متفاوت الگوی مصرف برق متفاوت تعیین شود و ضمن اعمال برق یارانه‌ای در چارچوب الگو، همچنین برای مصارف بالاتر از الگو به صورت پلکانی هزینه برق بر اساس هزینه تامین محاسبه و دریافت شود، اما در بسیاری از کشورهای دیگر اساساً الگوهای محاسباتی دیگری در ارتباط با میزان و تعرفه برق مصرفی محاسبه و لحاظ می‌شود.
به عنوان نمونه در کشور آلمان از استراتژی « critical peak pricing» یا همان قیمت‌گذاری اوج مصرف برای مدیریت و کاهش مصرف برق در بخش خانگی استفاده می شود.
بر اساس این استراتژی تعرفه برق در آلمان از ۲ یورو در هر مگاوات ساعات برق که در ایام کم باری لحاظ می شود تا ۱۰۷ یورو بر مگاوات ساعت در ساعات پرباری متغیر است.
در کشور پرتغال نیز همین استراتژی برای مدیریت مصرف برق وجود دارد و در حالی که در ساعات کم باری قیمت هر مگاوات ساعت برق ۳ یورو محاسبه می‌شود، در ساعات اوج بار این رقم تا ۷۳ یورو بر مگاوات ساعت افزایش می‌یابد. در کشور ایتالیا نیز این استراتژی البته با کف قیمت نسبتاً بالاتر در حال تکرار است و در این کشور در حالی که در ساعات کم باری قیمت هر مگاوات ساعت برق ۶۷ یورو است، در ساعات پرباری تا ۱۱۸ یورو افزایش می‌یابد.
تعیین و اعمال این تعرفه‌ها در کشورهای اروپایی و بسیاری از دیگر کشورهای توسعه‌یافته جهان آن هم برای مشترکان عادی و کم مصرف در حالی است که در ایران همانطور که پیشتر اشاره شد، تعرفه برق برای مشترکان در چارچوب الگو بسیار پایین است و حتی تعرفه مشترکان بالای دو و نیم برابر الگو نیز که ۵ برابر هزینه تامین محاسبه می شود، به مراتب از تعرفه مشترکان عادی کشورهای توسعه یافته نیز پایین‌تر است.
این یعنی بر خلاف کشورهای اروپایی و توسعه یافته که عمده تمرکز خود را برای کاهش مصرف برق بر روی ابزارهای قیمتی قرار داده‌اند، در ایران ابزار قیمتی با شدت نسبتاً پایینی در این حوزه به خدمت گرفته شده است و در مقابل عمده تمرکز و تلاش این است تا از طریق اعطای پاداش صرفه جویی، جوایز خوش مصرفی و نیز فرهنگ سازی نسبت به کاهش مصرف برق مشترکان اقدام شود.
ناگفته نماند استفاده از ابزارهای قیمتی در کشورهایی همانند آلمان به طور غیرمستقیم در تغییر سبک زندگی شهروندان در استفاده از لوازم برقی موثر بوده و مستند به اطلاعاتی که وبگاه تخصصی «warc.com» منتشر کرده است، هم اکنون ۴۳ درصد از مشترکان بخش خانگی آلمانی به ناچار و با هدف جلوگیری از افزایش قبوض برق خود از لوازم برقی هوشمند استفاده می‌کنند و روند گرایش مردم آلمان به لوزام هوشمند متاثر از همین ابزارهای قیمتی رو به افزایش است.
اگرچه در بخش خانگی ایران ترکیبی از انرژی گاز و برق برای تامین انرژی مورد نیاز خانه استفاده می‌شود و از این لحاظ مقایسه میزان برق بخش خانگی ایران و کشورهای توسعه یافته به صورت عددی چندان صحیح نیست، اما پیش بینی می‌شود در ایران نیز به مرور روند استفاده از لوازم برقی هوشمند و دارای راندمان مصرف بالا افزایش یابد و با اتخاذ ترکیبی از سیاست‌های قیمتی، فرهنگی و زیرساختی میزان مصرف انرژی برق بخش خانگی به میزان قابل توجهی کاهش یابد.
