زاینده رود و حیات بناهای تاریخی اصفهان
از آنجایی که اصفهان، یک شهر گردشگری است و پل‌های تاریخی آن، بخشی از میراث فرهنگی اصفهان را تشکیل می‌دهند، رونق گردشگری در اصفهان مستلزم جریان دائمی آب زاینده‌رود در بستر این رودخانه است.
به گزارش چابک آنلاین به نقل از ایسنا، اما موضوع باز و بسته کردن آب زاینده‌رود و تأثیرات آن بر سلامت پل‌های تاریخی اصفهان، همچنین امکان جریان دائمی آب در بستر رودخانه، و نیز مسئلۀ چرخش آب در بستر زاینده رود و پمپاژ مجدد آن و البته بسیاری پرسش‌های دیگر را از دو کارشناس حوزۀ مرمت بناهای تاریخی و نیز مهندسی آب جویا شدیم که در ادامه خواهید خواند.
شباهت اصفهان و ونیز در ایتالیا
محمود منشئی، پیشکسوت مرمت بناهای تاریخی در این باره گفت: وجودِ آب کم اما همواره جاری در بستر زاینده‌رود برای حفظ سلامت سازه‌های تاریخی بهتر است. پل‌های تاریخی اصولا با خاک رس و شیرۀ آهک و لویی ساخته شده است. این ملات در محیط‌های نم‌دار و مربوط، مستحکم‌تر می‌شده است. اکنون که آب مدام جاری و بسته می‌شود، این ملات مدام خشک و تر می‌شود و از بین می‌رود. ملات استحکام خود را با خشک شدن از دست داده و پودر می‌شود.
به همین دلیل اگر محیط مقدار کمی نم‌دار و مرطوب باشد، برای حفظ سلامت پل‌های تاریخی بهتر است.
او با تأکید بر اینکه سازه‌های تاریخی اصفهان و سازه‌های تاریخی شهر ونیز در کشور ایتالیا از جهت نیاز به آب برای استحکام‌یابی، شبیه به هم هستند، بیان کرد: هرچقدر سطح آب‌های زیرزمینی کاهش پیدا کند، آیا چرخش آب در بستر زاینده رود و پمپاژ مجدد آن ممکن است؟ بناهای تاریخی آسیب بیشتری می‌بینند. طبق پژوهش‌های علمی در صورت بروز مشکل، بناهای تاریخی اولین قربانیان و آسیب‌دیدگان آن خواهند بود.
این مرمتگر در پایان خاطرنشان کرد: توجه داشته باشید که امروزه مرمت تخریب‌های جزئی نیز مشکل است. بنابراین مرمت آثار فرونشست به غایت دشوارتر خواهدبود.
معتقدم که جریان آب می‌تواند باز باشد
همچنین علیرضا دلال‌زاده، متخصص رشته مهندسی آب در این رابطه، گفت: من سال‌هاست معتقدم که رودخانۀ زاینده رود می‌تواند از پل چم‌آسمان تا سد آبشار زاینده‌رود با جریان کم، جاری بماند و با توجه به میزان بارش‌های مختلف، حجم آن قابل تغییر است. بعد از سد آبشار پساب وارد جریان رودخانه شده و به سمت پایین دست هدایت می‌شود.
او با بیان اینکه در مورد مسالح بناهای تاریخی تخصصی ندارد اما قطعاً خشک و تر شدن بستر رودخانه، مضرات بیشتری نسبت به جریان کم، اما پایدار آب دارد، افزود: سطح آب زیرزمینی در منطقه‌هایی چون پل‌های خواجو و سی‌وسه‌پل هم پایین رفته است، در حالی که پیش از این، سطح آب زیر زمینی در این مناطق بالاتر بود و همین مسئله فکر می‌کنم که مشکلاتی برای سلامت این بناها ایجاد می‌کند.
البته من در این زمینه نظر زیادی ندارم.
این مهندس آب با اشاره به اینکه سال‌ها پیش در مورد بازگردانی و بازچرخانی آب، مطالعاتی داشته و در فراخوان مسابقه‌ای که سازمان آب در این مورد اعلام کرده بود، برگزیده شده‌است، اضافه کرد: آن روزها پروژه‌ای تحت عنوان بازگردانی و بازچرخانی آب مطرح شده بود.
در این طرح، قرار بود که آب به حالت چرخش در بستر رودخانۀ زاینده رود پمپاژ شود و بازگردد.
ابتدا هدف این بود که این طرح چرخشی اجرا شود اما ما با تحقیقات علمی خود این طرح را رد کردیم.
دلال‌زاده که معتقد است هر مقدار آبی که در ابتدای شهر اصفهان وارد شود، در حین مسیر حدود نیم مترمکعب آن، به داخل زمین نفوذ خواهد کرد، گفت: بنابراین در انتهای مسیر، آبی برای سیرکوله و پمپاژ کردن باقی نمی‌ماند.
تنها راه جلوگیری از نفوذ آب به داخل زمین، نفوذناپذیر کردن بستر رودخانه است که اصلا توصیه نمی‌شود و خلاف منطق و علم است. بنابراین بهتر آن است که جریان آب طبق یک فرایند طبیعی حرکت کند و مقداری از آن جذب زمین شود.
او با بیان اینکه رودخانۀ زاینده‌رود از سرآب تا پای‌آب، تنها از ابتدای درچه و رو به روی آتشگاه تا پل شهرستان نفوذپذیری دارد و به دلیل همین نفوذ پذیر بودن، شهر اصفهان در حاشیۀ زاینده‌رود، با این عظمت ایجاد شده است، اضافه کرد: در گذشته، مردم اصفهان با حفر چاه‌های ۷ یا ۸ متری به آب می‌رسیدند. این در حالی است اگر آب در سایر مناطق مسیر زاینده‌رود، به داخل زمین نفوذ کند، دوباره به جریان رودخانه برمی‌گردد.
به همین دلیل ما معتقدیم که آب زاینده‌رود ۲ تا ۳ مرتبه توسط مردم مصرف می‌شود.
این مهندس آب ادامه داد: در شهرهای لنجان و نجف‌آباد، آب دوباره به رودخانه بازمی‌گردد و در پایین‌دست هم اگر آب از محدودهٔ آب‌خوان خارج نشود، مجدداً به رودخانه بازمی‌گردد. آب، حتی در دشت برخوار هم با اختلاف زمانی زیادتری به رودخانه برمی‌گردد.
دلال‌زاده خاطرنشان کرد: اگر آب کمی هم در بستر زاینده‌رود رود رها شود، صرف نفوذ خواهد شد و مقدار کمی از آن عبور خواهد کرد؛ به همین دلایل است که من معتقدم جریان آب می‌تواند باز باشد.
او با اشاره به اینکه باز و بسته کردن زاینده‌رود بنا به اقتضائاتی انجام می‌شود که در شبکهٔ روابط مسئولان و چانه‌زنی‌های کشاورزان مطرح است، اظهار کرد: من نمی‌توانم ادعا کنم که این کار علمی و فنی باشد و به نظر می‌رسد که بیشتر بر اساس مصلحت‌اندیشی است.
نمی‌شود به طور قطعی نیز ادعا کرد که این اقدام غیر علمی است. شاید کارشناسان سازمان آب، مستنداتی مبنی بر علمی بودن آن داشته باشند، اما متأسفانه تصمیمات و دلایل خود را به به طور شفاف برای ما بیان نمی‌کنند تا نظر آنها را ارزیابی و قضاوت کنیم.
