سایه امن مرمت بر سر میراث فرهنگی

به گزارش چابک آنلاین به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، از میراث فرهنگی به عنوان خمیرمایه حفظ، بقا و اعتبار هر کشور در جهان کنونی یاد می‌شود. این مولفه، می‌تواند زمینه توسعه اقتصادی، علمی و اجتماعی کشور را فراهم کند. میراث فرهنگی در هر کشوری زمینه ساز بروز و ظهور حس پیوستگی و همبستگی میان مردم یک کشور است. این حس که امروزه از آن به عنوان حس هویت ملی یاد می‌کنند، در دنیای پرآشوب و آکنده از هرج و مرج کنونی نقشی به مراتب مهم‌تر و پر رنگ‌تر از دهه‌های پیشین یافته است.

هر ملت و دولتی از طریق نگاه به گذشته تاریخی و فرهنگی خود، امکان شناسایی و بازیابی هویت ملی خود را پیدا می‌کند و به‌این وسیله، استمرار و بقای خود را تضمین می‌کند. افزون بر این، بررسی و بازنشر میراث فرهنگی هر کشور می‌تواند به تقویت حس خودباوری در میان مردمان آن کشور منجر شود و می‌تواند به اعتماد به نفس در میان میراث‌داران آن‌ها بینجامد و در نتیجه، زمینه ارتقا، حس خلاقیت و نوآوری را برای نسل‌های آینده فراهم کند.

میراث فرهنگی از تاریخ، پیشینه فرهنگی، هنری و علمی، آثار تاریخی، آداب و رسوم ملت‌ها و... پرده بر می‌دارد، تا جایی که بدون شک باید به عنوان یک حق بشری در میان مصادیق حقوق فرهنگی بشر آن را به رسمیت شناخت و در راستای حفاظت از آن بر آمد. در واقع، این حق مردمان هر کشور است که از میراث فرهنگی گذشتگانشان به درستی حمایت  شود، به همین خاطر است که ضرورت حفاظت از این آثار، به عنوان یک دغدغه ملی و جهانی در نظام حقوقی هر کشور تبلور یافته است. 

میراث فرهنگی هم ارزش‌های ذاتی دارند و هم ارزش‌هایی که حاصل نگرش و رویکرد جامعه هستند و با زیرساخت‌های سیاسی و اقتصادی جامعه ارتباط دارند، به همین دلیل حفاظت و حراست از میراث فرهنگی و آثار تاریخی از ضروریات سیاست‌ها و راهبرد‌های دولتمردان، مسئولین و آحاد مردم به حساب می‌آید، به ویژه در جهان کنونی که صنعت گردشگری از کارآمدترین و پویاترین فعالیت‌های فرهنگی و اقتصادی محسوب می‌شود و میراث فرهنگی و ابنیه تاریخی هم یکی از راه‌های اصلی جذب گردشگر است.

بر اساس قانون حفاظت و مرمت از آثار ملی وظیفه وزارت میراث فرهنگی و گردشگری است و در شرح وظایف وزارت میراث فرهنگی آمده است: تهیه و اجرای طرح‌های الزام به‌منظور حراست، حفاظت، تعمیر، مرمت و احیاء آثار، بنا‌ها و مجموعه‌های باارزش فرهنگی- تاریخی. همچنین در اصل یک‌صد و بیست و سوم قانون اساسی به پیوست قانون حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی ـ فرهنگی در ماده یکم معنای حفاظت این‌چنین بیان‌شده است: حفاظت به معنای کلیه فعالیت‌های پسینی و پیشینی در خصوص پاسداری از ارزش‌های مادی است همچون بنا‌های تاریخی است. صیانت هم به معنای کلیه فعالیت‌های پسینی و پیشینی در خصوص پاسداری از ارزش‌های معنوی است همچون ارزش‌های بنا‌های معنوی که مربوط به تاریخ و فرهنگ یک کشور است.

با همه این‌ها بی‌شک، یکی از مشکلات جدی برای میراث فرهنگی ایران حفاظت از میراث تاریخی و فرهنگی است. تخریب بافت‌های تاریخی به بهانه‌های مختلف و نبود توانایی کافی جهت حفاظت از آثار، تامین نشدن اعتبار برای مرمت بنا‌های تاریخی و افزایش سرقت آثار از جمله مشکلاتی است که میراث فرهنگی ایران با آن دست و پنجه نرم می‌کند و مدت‌هاست که بناهای تاریخی مورد بی‌مهری قرار گرفته‌اند.

سید عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث فرهنگی و گردشگری درباره بودجه مرمت آثار باستانی گفته بود: برای حفاظت از آثار تاریخی فقط نمی‌توانیم به اعتبارات دولتی تکیه کنیم. اعتبارات دولتی شوخی بزرگی است. کسانی که به عنوان کار خیر می‌خواهند کمک کنند باید بتوانند از حوزه میراث فرهنگی مشارکت داشته باشند. 

وزیر میراث فرهنگی ادامه داد: با وجود افزایش ۵۰ درصدی بودجه مرمت در دولت سیزدهم، به‌دلیل کثرت ابنیه تاریخی که حدود ۳۵ هزار بنای ثبت شده ملی موجود است، اعتباراتی که برای این بخش در نظر گرفته می‌شود کفایت مرمت این بنا‌های تاریخی را نمی‌کند.

ضرغامی با بیان اینکه برای مرمت بنا‌های تاریخی، راه‌های مختلفی از جمله مشارکت بخش خصوصی در نظر گرفته شده است، افزود: صندوق احیا و توسعه این وزارتخانه، با ماموریت تسریع در این حوزه، بنا‌های تاریخی را پس از برگزاری مزایده در اختیار کسانی که اهلیت دارند با کاربری‌های تعریف شده برای دوره زمانی مشخصی قرار خواهد داد.

او بیان کرد: در زمینه مرمت، طرح‌های دیگری متناسب با وضعیت استان‌ها مانند وام مرکت در نظر گرفته‌ایم و نهاد‌های عمومی در این زمینه همکاری خوبی با ما دارند.

ضرغامی همچنین یادآور شد: براساس قانون دستگاه‌های دولتی که از بنا‌های تاریخی استفاده می‌کنند موظف هستند از بودجه خود و تحت نظر وزارت میراث‌فرهنگی کار‌های مرمت را انجام دهند و ما این مورد را با جدیت دنبال می‌کنیم.

فاطمه داوری مدیرکل حفظ و احیای بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی در زمینه وظیفه دستگاه‌های دولتی برای حفظ آثار باستانی گفت: با تمام وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، شرکت‌ها، بنیاد‌ها و تمامی نهاد‌هایی که به نحوی از اعتبارات دولتی بهره‌مند هستند، مکاتبه شده و در سازوکار پیش‌بینی شده از این دستگاه‌ها خواسته شده ظرف مدت یک ماه گزارش بنا‌های تاریخی تحت تملک و بهره‌برداری و مرمت خود را به وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اعلام کنند.

او تصریح کرد: در کشور حدود ۳۵ هزار اثر به ثبت ملی رسیده است که اماکن، بنا‌ها و مجموعه‌های تاریخی بخش عمده‌ای از آن محسوب می‌شوند. علاوه بر اینکه حفظ، نگهداری، مرمت و بهره‌برداری شایسته از این بنا‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین پشتوانه‌های فرهنگی کشور «وظیفه ملی و همگانی» است، به استناد ماده ۱۳ قانون حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی‌فرهنگی مصوب سال ۱۳۹۸ مجلس شورای اسلامی، دستگاه‌های اجرایی و نهاد‌ها مکلفند هزینه‌های مربوط به پژوهش، حفاظت و مرمت آثار منقول و غیرمنقول ثبت شده در فهرست آثار ملی را از محل اعتبارات دستگاه خود و در چارچوب ضوابط قانونی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هزینه کنند.

مدیرکل حفظ و احیای بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی گفت: مقرر شده است فهرست بنا‌های در اختیار دستگاه‌ها، نحوه و کیفیت مرمت و نگهداری این آثار، تهیه و ارزیابی شود و به استحضار رئیس قوه قضاییه برسد تا در صورت عدم نگهداری و حفاظت از این آثار و ترک فعل دستگاه‌ها، برخورد‌های قانونی لازم در این خصوص انجام شود.

داوری یادآور شد: بخشی از بنا‌های تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی در تملک و بهره‌برداری دستگاه‌های اجرایی، نهاد‌ها و شرکت‌های دولتی است و این دستگاه‌ها حسب قانون، موظف به تأمین منابع لازم و مرمت بنا‌های در اختیار هستند.

سایه بی‌مهری بر سر بناهای تاریخی سنگینی می‌کند این را می‌شود از خبرهایی که درباره عدم مرمت و رسیدگی درست و به‌موقع به بناهای‌ تاریخی و میراث فرهنگی کشور شنید فهمید. این روزها که خانه‌های تاریخی در شهرهای بزرگ به مراکز گردشگری، تاریخی و فرهنگی تبدیل می‌شود و ارزش پیدا می‌کنند؛ در برخی شهرها چنین خانه‌هایی تخریب می‌شوند برخی از این بناها هم با رسیدگی و توجه به محلی برای گردشگران تبدیل می‌شوند و میراث گذشتگان را در دل خود نگه می‌دارند.

مرتضوی پژوهشگر تاریخ معاصر و مدیر مجموعه تاریخی خانه مشروطیت اصفهان درباره خانه مشروطیت اصفهان گفت: خانه مشروطیت اصفهان حدود یک دهه که مرمتی روی آن انجام نشده بود تخریب شده بود اما پس از سال‌ها به همت شهرداری اصفهان کارهای مرمت این مجموعه انجام شد البته بازسازی آثار باستانی کار مهمی است اما بخش مهم‌تر نگه‌داری درست و با دقت از مجموعه‌های تاریخی است.