سالانه ۱۶ هزار دیابتی در کشور فوت می کنند

افزایش بیماری‌های غیرواگیر در دوران کرونا

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه کرونا و بیماری‌های غیرواگیر اثرات متقابلی بر یکدیگر داشته‌اند، اظهار کرد: این اثرات متقابل موجب یک «سیندمیک» شده است، در واقع پاندمی کرونا با پاندمی بیماری‌های غیرواگیر همزمان شدند. از یک سو بیماری کرونا به عنوان یک بیماری مسری واگیر، خدمات بیماری‌های غیرواگیر را تحت تأثیر قرار داد. برخی از خدمات تا ۹۰ درصد در اوج دوره کرونا کاهش پیدا کرد. مراقبت‌های غربالگری سرطان تا ۹۰ درصد و غربالگری‌های دیابت و فشار خون نیز بین ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش پیدا کرد. 

وی تأکید کرد: این کاهش غربالگری دلایل متعددی داشته است که مهمترین علت آن ترس از ابتلا به کرونا در مراکز درمانی بود، دلایل دیگری مانند تعطیلی برخی مراکز و مطب‌ها نیز وجود داشت. همچنین مراکز درمانی هم بخشی از ظرفیتی را که برای کنترل بیماری‌های غیرواگیر ایجاد داده بودند به کرونا اختصاص دادند. از سوی دیگر مقررات وضع شده در خصوص فاصله‌گذاری اجتماعی موجب شد که برخی از مردم به ویژه سالمندان که بیماری غیرواگیر در آن‌ها بیشتر است، برای دسترسی به مراکز درمانی دچار مشکل شدند، دسترسی و تأمین دارو هم دچار چالش شد. ضمن اینکه بخش عمده‌ای از منابع نظام سلامت نیز برای کرونا هزینه شد. 

استوار یادآور شد: از سوی دیگر خانه‌نشینی مردم و در نتیجه کم تحرکی افراد که از جمله عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر است و قبل از کرونا نیز معضل بزرگی بود در دوران کرونا تشدید شد. بیش از نیمی از مردم در کشور ما دچار کم تحرکی هستند. همزمان با افزایش کم تحرکی میزان دریافت کالری و در نتیجه چاقی نیز افزایش پیدا کرد که این موضوع در آینده منجر به افزایش برخی از بیماری‌های غیر واگیر می‌شود. 

وی یادآور شد: افرادی هم که بیماری‌های غیرواگیر داشتند به شکل شدیدتری به بیماری کرونا مبتلا شدند و میزان بستری در آی‌سی‌یو و مرگ و میر کرونا در افراد دارای بیماری‌های قلبی، عروقی، دیابت و چاقی بیشتر بود، به طور مثال احتمال اینکه یک فرد دیابتی به دلیل کووید بستری شود و به آی‌سی‌یو برود بسیار بیشتر از سایر افراد بود. موضوع دیگر هم کووید طولانی و مزمن است که با عوارضی همچون بیماری‌های غیرواگیر مانند دیابت و… خود را نشان می‌دهد. 

رئیس پیشین مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در ادامه با اشاره به افزایش شهرنشینی طی ۵۰ سال اخیر در کشور اظهار کرد: تا پیش از ۵۰ سال قبل بیش از نیمی از جمعیت کشور در روستاها زندگی می‌کردند که کار آن‌ها کشاورزی و دامپروری بود و این مشاغل مستلزم تحرک زیاد بوده است، همزمان با این تحرک افراد مقدار کالری کمتری دریافت می‌کردند. با وجود آن سبک زندگی اکنون به جایی رسیده‌ایم که ۷۵ درصد جمعیت کشور در شهرها زندگی می‌کنند. این تغییرات دموگرافیک، تغییرات دیگری به دنبال خود داشته است که از جمله آن شهرنشینی بوده که مشخصه این سبک زندگی، کم تحرکی و دریافت زیاد کالری است، همزمان ترافیک، آلودگی صوتی، آلودگی هوا و... نیز در سبک زندگی شهری وجود دارد. 

افزایش ۳۰ درصدی دیابت در کشور

وی بیان کرد: ترکیب کم تحرکی و پرخوری از جمله عوامل خطر است. علاوه بر این غذای نامناسب هم می‌خوریم، مصرف میوه و سبزی و فیبر در غذا کم بوده و مصرف قند، شیرینی و چربی اشباع شده در آن زیاد است. این موضوع موجب شده است تا انواع و اقسام بیماری‌های غیرواگیر شیوع پیدا کند به گونه‌ای که از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ شیوع دیابت از ۱۱ درصد در جمعیت به ۱۴ درصد در جمعیت رسیده است که معنی افزایش ۳۰ درصدی شیوع دیابت در کشور است. این در حالی است که ۴ درصد مرگ و میرها در ایران که حدود ۱۶ هزار نفر در سال می‌شود به دلیل ابتلا به دیابت است. 

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه داد: هدف سازمان جهانی بهداشت و سند ملی پیشگیری از بیماری‌های واگیر این بوده که شیوع دیابت و چاقی را در کشورهای مختلف ثابت نگه‌ دارد. این در حالی است که کشور‌ها نه تنها به ثابت نگهداشتن این عدد نرسیده‌اند بلکه شیوع دیابت ۳۰ درصد نیز افزایش پیدا کرده است. متأسفانه در وضعیتی هستیم که اگر کار جدی برای این موضوع انجام نشود، این روند افزایش تداوم پیدا خواهد کرد. دیابت بیماری است که هزینه‌های بسیار زیادی دارد که اگر به آن رسیدگی نشود، منجر به بیماری‌های قلبی، نارسایی کلیوی، مشکلات بینایی، مشکلات عصبی، زخم دیابتی و قطع عضو می‌شود. در واقع دیابت در صورت کنترل نشدن کم کم موجب درگیر شدن تمامی اندام‌های بدن می‌شود. 

وی با بیان اینکه از لحاظ شناسایی بیماران دیابتی موقعیت ایران بهتر از متوسط جهانی است، گفت: از هر ۴ نمونه دیابتی ۳ نفر یا در واقع ۷۵ درصد افراد از بیماری خود آگاهی دارند. در مورد فشار خون اما اینگونه نیست در این نوع بیماری با توجه به اینکه علامتی وجود ندارد، حدود ۵۰ درصد افراد نسبت به بیماری خود آگاه نیستند. 

رئیس پژوهشگاه غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران یادآور شد: علی‌رغم اینکه حدود ۷۵ درصد افراد دیابتی نسبت به بیماری خود آگاهی دارند، با این حال تنها ۶۵ درصد این افرد درمان مناسب را دریافت می‌کنند. نکته مهم اینکه این درمان هم در برخی مواقع موثر نیست و تنها درمان ۳۰ درصد از بیماران منجر به کنترل دیابت می‌شود. 

وی افزود: تقریبا ۹۰ درصد جمعیت دیابتی کشور دارای دیابت نوع دوم است و ۱۰ درصد دارای دیابت نوع یک و یا دیابت بارداری هستند. دیابت بارداری عمدتا یک وضعیت موقت بوده و افراد پس از زایمان و دوران بارداری دیگر دیابت ندارند با این حال ممکن است در برخی افراد این نوع دیابت نیز ادامه پیدا کند. 

استوار با بیان اینکه مزیتی که بیماران دیابتی دارند این است که به راحتی در خانه می‌توانند، قند خون خود را با دستگاه‌های تست قند خون تشخیص داده و از خود مراقبت کنند. این موضوع در مراقبت دیابت اهمیت زیادی دارد. لازم است به یک شکلی هزینه‌های این دستگاه‌ها و نوارهای آن به شکلی توسط بیمه پوشش داده شود تا بیماران دچار هزینه نشوند. در این سال‌ها هم هزینه‌های آن‌ها زیاد شده و هم اینکه نوارهای آن‌ها دچار کمبود شده‌اند. خوشبختانه بیمه‌ها در حال رفتن به این سمت هستند که این هزینه‌ها را به نوعی پوشش دهند تا حداقل نیاز بیماران پوشش داده شود. منابع بیمه‌ها محدود است و باید منابع آن، هزینه اقدامات موثری مانند پیگیری و کنترل دیابت شود. هزینه درمان دیابت و عوارض آن بسیار زیاد است و این هزینه را هم باید بیمه پرداخت کند. باید بیمه‌ها را قانع کرد که پیشگیری و کنترل، هزینه بسیار کمتری نسبت به درمان دارد و خوشبختانه بیمه‌ها هم تا حد زیادی قانع شده‌اند. 

وی همچنین با اشاره به کمبود انسولین‌های قلمی در دو سال اخیر اظهار کرد: برای این موضوع چالش‌هایی وجود دارد، یارانه‌ای که برای این موضوع وجود دارد، گاها برعکس عمل کرده و موجب قاچاق معکوس می‌شود. کاری که سازمان غذا و دارو درصدد بود که انجام دهد این بود که بیمارانی که نیاز به انسولین داشته ثبت نام کرده و خود انسولین را در اختیار بیماران قرار دهد که این کار خوبی است، اما اینکه چه اندازه موفق بوده و چه چالش‌هایی وجود داشته است خود موضوع دیگر است، کما اینکه چالش‌هایی نه تنها در این حوزه بلکه در تأمین داروهای دیابتی نیز وجود داشت. داروهایی که تجویز می‌شد هم گاها در دسترس نبود و هم اینکه هزینه آن‌ها افزایش پیدا کرد. بخشی از ۳۰ درصد افرادی که بیماری آن‌ها با درمان تحت کنترل است، در صورت‌ عدم دسترسی به دارو یا افزایش هزینه‌ها احتمالا برای درمان با مشکلاتی مواجه می‌شوند و در نتیجه این درصد کاهش پیدا می‌کند. 

وی همچنین در مورد اطلاعات غلطی که بعضا در مورد مصرف تریاک برای کنترل دیابت وجود دارد، نیز گفت: مطالعات مختلفی وجود دارد که مصرف مواد مخدر را برای کنترل دیابت رد می‌کنند و شواهد علمی زیادی وجود دارند که نشان می‌دهد که مصرف اپیوم و تریاک تأثیری بر کنترل دیابت ندارد. حتی اگر فرض کنیم تأثیر محدودی هم داشته باشد در مقابل عوارض بسیار زیادی دیگر هم دارد که موجب مشکلات بیشتری می‌شوند. باید واقعیت را درست تبیین کرد، افرادی که الکل و مواد مخدر می‌فروشند روی نا آگاهی افراد حساب باز می‌کنند تا بازار خود را داشته باشند اما باید جامعه را آگاه کرد. 

۳۰ درصد افراد جامعه در مرحله پیش دیابت قرار دارند

استوار با بیان اینکه وضعیت دیگری به نام پیش دیابت وجود دارد، گفت: قند خون در برخی افراد به گونه‌ای نیست که ما تعریف دیابتی را برای آن‌ها به کار ببریم. ما قند خون ناشتای بالای ۱۲۶ را مرحله دیابت تعریف می‌کنیم اما اگر قند خون افراد بین ۱۰۵ تا ۱۲۶ داشته باشد این مرحله پیش دیابت است. پیش دیابت وضعیتی است که در آن فرد مستعد ابتلا به دیابت است اما مزیت آن این است که می‌توان با اصلاح سبک زندگی، اصلاح مصرف مواد غذایی، کاهش وزن، ترک سیگار یا مصرف الکل از ابتلا به دیابت جلوگیری کرد. ۳۰ درصد افراد جامعه در وضعیت پیش دیابت قرار دارند که می‌تواند گروه بسیار خوبی برای مداخلات آموزشی و اطلاع‌رسانی باشد.

توزیع جغرافیایی دیابت در کشور

وی در مورد توزیع جغرافیایی دیابت نیز گفت: دیابت در استان‌های شمالی و نوار مرکزی کشور تا جنوب دیابت بسیار زیاد است. در واقع ۵ استان مازندران، گیلان، خوزستان، یزد و سمنان بیشترین شیوع دیابت را دارند. در استان‌های نوار شرقی و منتهی‌الیه غربی مانند کرمان، خراسان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، آذربایجان غربی، شرقی، کردستان و کرمانشاه شیوع دیابت کمتر است. دلایل عمده این پراکندگی وجود شهرهای بزرگ، کم تحرکی، دریافت کالری و. . در شمال و مرکز کشور است. 

استوار همچنین با اشاره روزجهانی دیابت نیز گفت: شعار امسال فدراسیون دیابت «با آموزش از آینده محافظت کنید» است. تأکید همه سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان جهانی بهداشت، فدراسیون بین‌المللی و همچنین وزارت بهداشت ایران تأکید بر آموزش به عنوان کم‌هزینه‌ترین و اثربخشترین مداخلات برای کاهش دیابت است. در واقع آموزش در چند سطح وجود دارد. نخست آموزش مردم برای مراقبت و پیشگیری از ابتلا از طریق اصلاح سبک زندگی است. دوم آموزش بیماران برای خود مراقبتی در برابر کنترل بیماری در برابر عوارض بیماری است که این موضوع از طریق اصلاح سبک زندگی، پیگیری درمان و… است. آموزش خانواده بیمار دیابتی نیز بخش دیگری از این آموزش‌ها است، خانواده می‌توانند نحوه مراقبت از فرد دیابتی و کمک کردن به او در مراقبت از خود و پیگیری درمان است. سطح آموزش آگاهی به مسئولین و سیاست‌گذاران و ایجاد حساسیت در آن‌ها برای اینکه منابع کافی را برای برنامه‌های کنترل دیابت در هر دو سطح پیشگیری ودرمان اختصاص دهند.