اقتصاد به زبان ساده؛ هزینه فرصت

هزینه فرصت از جمله مفاهیمی است که در پروژه‌های اقتصادی مطرح می‌شود و در این گزارش به مفهوم آن به زبانی ساده پرداخته ایم.

۲۸ آبان ۱۳۹۹

«هزینه فرصت»، «هزینه فرصت سرمایه «یا «هزینه فرصت از دست رفته» (opportunity cost) به معنی هزینه‌های ناشی از رد بهترین گزینه جایگزین در هنگام اخذ یک تصمیم است.

ساده ترین مفهوم هزینه فرصت

وقتی شما در یک فعالیتی مشغول هستید، تمایل خواهید داشت مزایای آن فعالیت را در مقایسه با جایگزین‌های آن یکسان بگیرید.

برای مثال، وقتی شما پنج‌شنبه شب روی یک پروژه سخت کار می‌کنید، ممکن است با خود بگویید که باید کار دیگری انجام دهم. جایگزین (در اینجا یعنی به مهمانی رفتن) ارزش بالایی دارد، ولی شما ارزش انجام پروژه را جذاب‌تر می‌دانید. ارزش جایگزین را در اقتصاد «هزینه فرصت» می‌گویند، یعنی هزینه‌ای که شما از آن صرف‌نظر می‌کنید.

در نتیجه، اگر شما شغلی با درآمد سالانه ۴۰۰ میلیون تومان را ترک می‌کنید تا یک استارتاپ راه بیندازید، هزینه فرصت شما برای راه‌اندازی استارتاپ ۴۰۰ میلیون در سال خواهد بود.

ارزش نهایی این کار شما باید بالاتر از چیزی باشد که از آن صرف‌نظر می‌کنید.

5611283_362

تعریف هزینه فرصت

زمانی که در مورد مصرف منابع کمیاب (دارای محدودیت مصرف)، جهت تولید کالایی معین از کالایی دیگر چشم‌پوشی می‌کنیم، در واقع آن کالای دیگر را جهت تولید کالای معینی، قربانی کرده‌ایم و این کاهش تولید (کالای فدا شده) را می‌توان به منزله هزینه تولید کالای معین تلقی کرد؛ که به آن هزینه فرصت گفته می‌شود.

اگر یک فرد و یا یک بنگاه، از میان چندین انتخاب متفاوت یکی را برگزیند، هزینهٔ فرصت این فرد یا بنگاه، معادل است با هزینه مرتبط با بهترین انتخاب ممکن از بین سایر انتخاب‌های باقی‌مانده که از آن صرف نظر شده‌است.

5611282_221

اهداف هزینه فرصت

البته بیشتر اوقات در اقتصاد هزینهٔ فرصت در پروژه‌های اقتصادی مطرح می‌گردد و هدف اصلی از طرح آن نیز بررسی تخصیص بهینه منابع موجود است. مفهوم هزینهٔ فرصت نقش مهمی را در تضمین اینکه منابع کمیاب به صورت کارا مورد استفاده قرار گرفته‌اند یا نه، بازی می‌کند؛ بنابراین محدود به هزینه‌های پولی و یا مالی نمی‌شود و هر چیزی که دارای ارزش باشد و از آن صرف نظر شده باشد، می‌تواند به عنوان هزینهٔ فرصت تلقی شود. از آن جمله می‌توان به هزینهٔ واقعی محصول صرف نظر شده، زمان و یا لذت از دست رفته اشاره کرد.

مثالی دیگر؛

فرض کنید شخصی که ۱۰۰۰۰ تومان دارد، می‌تواند یا یک کتاب بخرد و یا یک لباس. اگر او کتاب بخرد، هزینهٔ فرصت او لباس خواهد بود و اگر او لباس را بخرد، هزینهٔ فرصت او کتاب خواهد بود. اگر تعداد انتخاب‌های ممکن برای این شخص بیشتر از ۲ مورد باشد و او یکی را انتخاب کند، هزینهٔ فرصت او، بهترین انتخاب از بین انتخاب‌های باقی‌مانده خواهد بود.

5611284_165

هزینه فرصت یا هزینه فرصت از دست رفته هر تصمیم یا انتخاب برابر است با بالاترین فرصت یا فایده از دست رفته ناشی از انتخابی که می‌توانست بجای انتخاب مزبور با صرف همان مقدار منابع و زمان به کار رفته صورت گیرد.

به عبارتی هزینه فرصت هر تصمیم برابر با بالاترین فایده‌ای است که به دلیل عدم اتخاذ سایر تصمیم‌ها از دست می‌رود. این تحلیل (هزینه فرصت)، مبنای تصمیم‌گیری و تخصیص منابع می‌باشد.

مثال دیگر هزینه فرصت

هزینه فرصت نه تنها برای اصطلاحات مادی و مالی به کار نمی‌رود بلکه اصطلاحی است برای هر چیز دارای ارزش.

به عنوان مثال شخصی که تمایل دارد هر دو برنامه تلویزیونی را که همزمان پخش می‌شود نگاه کند می‌تواند فقط یکی از آن برنامه‌ها را نگاه کند بنابراین هزینه فرصت تماشای “دلاس” نمی‌تواند باعث لذت از دیگر برنامه‌های موردعلاقه‌اش شود (همچون برنامهٔ سلسله).

اگر شخصی یکی از برنامه‌ها را ضبط کند وقتی که برنامهٔ دیگر را نگاه می‌کند هزینه فرصت می‌تواند مدت زمانی باشد که فرد برای تماشای برنامه در مقابل برنامه‌های دیگر می‌گذارد.

5611286_715

فرمول هزینه‌های فرصت

هزینه فرصت = بازگشت بهترین گزینه‌های از دست رفته – بازگشت گزینه انتخابی

محاسبه هزینه فرصت

چگونگی محاسبه هزینه فرصت را با یک مثال توضیح می دهیم؛

فرمول محاسبه هزینه فرصت در واقع تفاوت بین بازده هر گزینه است.
تصور کنید که گزینه «الف» را در اختیار دارید، برای سرمایه گذاری در بازار سهام منجر به تولید بازده سود سرمایه می‌شود.
گزینه «ب» به‌منظور بازگرداندن دوباره پول خود به یک کسب و کار است که انتظار می‌رود تجهیزات جدید تولید راندمان تولید را افزایش دهد و منجر به کاهش هزینه‌های عملیاتی و حاشیه سود بالاتر می‌شود.

5611285_403

تصور کنید بازده مورد انتظار بر روی سرمایه برای یک سال آینده در بازار سهام ۱۲ درصد باشد و شرکت شما نیز انتظار دارد با به‌روزرسانی تجهیزات، در این بازه ۱۰ درصد بازده سود را افزایش دهد. هزینه فرصت انتخاب تجهیزات و ترجیح آن‌ها بر بازار سهام ۱۲ درصد منهای ۱۰ درصد بوده که برابر با دو درصد است؛ به عبارت دیگر، با سرمایه گذاری در کسب و کار، شما فرصت به دست آوردن بازده بیشتری را خواهید داشت.

ازآنجایی‌که هزینه فرصت محاسبه‌ای رو به جلو است، نرخ واقعی برای هر دو گزینه ناشناخته است. تصور کنید که شرکت در مثال بالا، تجهیزات جدید را در اولویت قرار ندهد و در عوض بر روی سهام بازار سرمایه گذاری می‌کند. اگر اوراق بهادار انتخاب شده با کاهش ارزش روبرو شوند، شرکت با از دست دادن کل سرمایه ورشکسته خواهد شد و از بازده ۱۲ درصدی بهره‌ای نمی‌برد.

به منظور ساده‌تر کردن این مفهوم، تصور کنید که سرمایه گذاری بازده صفر درصدی داشته است و این بدان معنی است که شرکت دقیقاً همان سرمایه‌ای که وارد کرده را به دست می‌آورد.

5611287_303