علل شایع و جدی ورم شکم؛ نشانه‌هایی که نباید نادیده بگیرید
احساس پری و سنگینی در ناحیه شکم، که اغلب با عنوان ورم شکم یا نفخ شناخته می‌شود، تجربه‌ای رایج است که می‌تواند ناشی از عوامل ساده‌ای مانند پرخوری یا مصرف غذاهای نفاخ باشد. با این حال، تداوم این علامت یا همراهی آن با نشانه‌های هشدار دهنده دیگر، می‌تواند زنگ خطری برای مشکلات جدی‌تر در دستگاه گوارش یا سایر سیستم‌های بدن باشد.
وقتی شکم علامت خطر می‌دهد: هر آنچه باید درباره ورم شکم بدانید
چابک آنلاین، مریم علیایی، ورم شکم، که اغلب به عنوان نفخ نیز شناخته می‌شود، یک علامت شایع است که با احساس پری، سفتی و اتساع در ناحیه شکم مشخص می‌شود. در حالی که در بسیاری از موارد، ورم شکم ناشی از عوامل بی‌ضرر و موقتی است، می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل زمینه‌ای جدی‌تر نیز باشد. درک علل مختلف ورم شکم و شناخت زمان مناسب برای مراجعه به پزشک برای حفظ سلامتی دستگاه گوارش و تشخیص زودهنگام مشکلات احتمالی اهمیت بسزایی دارد. در این بخش از تندرستی چابک آنلاین، به بررسی علل شایع و جدی ورم شکم می‌پردازیم؛
علل شایع و موقت ورم شکم:
این دسته از علل معمولاً ارتباط مستقیمی با سبک زندگی و عادات غذایی فرد دارند و اغلب با تغییر در این عوامل بهبود می‌یابند.
تجمع گاز (Gas Accumulation): دستگاه گوارش به طور طبیعی در طی فرآیند هضم غذا گاز تولید می‌کند. با این حال، عوامل متعددی می‌توانند منجر به تولید بیش از حد گاز یا اختلال در دفع آن و در نتیجه ورم شکم شوند.
مصرف غذاهای نفاخ: برخی از مواد غذایی حاوی کربوهیدرات‌های پیچیده و فیبر بالایی هستند که در روده بزرگ توسط باکتری‌ها تخمیر شده و گاز تولید می‌کنند. حبوبات (مانند لوبیا، عدس، نخود)، سبزیجات چلیپایی (مانند کلم، گل کلم، بروکلی)، پیاز، سیر، برخی میوه‌ها (مانند سیب و گلابی) و غلات کامل از جمله این مواد غذایی هستند.
نوشیدنی‌های گازدار: نوشیدنی‌های گازدار حاوی دی اکسید کربن محلول هستند که پس از مصرف در معده آزاد شده و می‌تواند به تجمع گاز و احساس نفخ منجر شود.
بلعیدن هوا (Aerophagia): برخی از عادات مانند تند غذا خوردن، صحبت کردن هنگام غذا خوردن، جویدن آدامس، سیگار کشیدن و استفاده از دندان مصنوعی نامناسب می‌توانند باعث بلعیدن مقدار زیادی هوا شوند که در دستگاه گوارش گیر کرده و منجر به نفخ و ورم می‌گردد.
عدم تحمل لاکتوز: افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز فاقد آنزیم لازم برای هضم لاکتوز (قند موجود در شیر و محصولات لبنی) هستند. مصرف این محصولات می‌تواند منجر به تولید گاز، نفخ، درد شکم و اسهال شود.
مصرف شیرین‌کننده‌های مصنوعی: برخی از شیرین‌کننده‌های مصنوعی مانند سوربیتول و مانیتول به خوبی در روده کوچک جذب نمی‌شوند و در روده بزرگ توسط باکتری‌ها تخمیر شده و گاز تولید می‌کنند.
یبوست (Constipation): یبوست به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن حرکات روده نامنظم و دفع مدفوع دشوار یا نادر است. زمانی که مدفوع برای مدت طولانی در روده بزرگ باقی می‌ماند، آب بیشتری از آن جذب شده و سفت می‌شود. تجمع مدفوع سفت شده می‌تواند باعث احساس پری، سنگینی و ورم در ناحیه شکم شود. عوامل مختلفی مانند رژیم غذایی کم فیبر، کمبود مایعات، عدم تحرک کافی و برخی داروها می‌توانند منجر به یبوست شوند.
پرخوری یا سوء هاضمه (Overeating and Indigestion): مصرف حجم زیادی از غذا در یک وعده، به خصوص غذاهای چرب و سنگین، می‌تواند باعث شود معده برای هضم آن با مشکل مواجه شود. این امر می‌تواند منجر به احساس پری، سنگینی، نفخ و سوء هاضمه شود. سوء هاضمه (Dyspepsia) مجموعه‌ای از علائم ناراحت‌کننده در قسمت فوقانی شکم است که شامل درد، سوزش، نفخ، آروغ زدن و احساس سیری زودرس می‌شود.
عدم تحمل غذایی (Food Intolerance): همانطور که قبلاً اشاره شد، عدم تحمل غذایی به ناتوانی بدن در هضم صحیح یک ماده غذایی خاص اشاره دارد. علاوه بر عدم تحمل لاکتوز، حساسیت به گلوتن (پروتئین موجود در گندم، جو و چاودار) نیز می‌تواند در برخی افراد منجر به ورم شکم، درد و سایر علائم گوارشی شود.
تغییرات هورمونی (Hormonal Changes): در زنان، نوسانات سطح هورمون‌ها در طول چرخه قاعدگی می‌تواند منجر به احتباس مایعات و نفخ شود. همچنین، در دوران بارداری، تغییرات هورمونی و فشار رحم در حال رشد بر روی روده‌ها می‌تواند باعث کند شدن هضم و افزایش نفخ و ورم گردد.
علل جدی و مزمن ورم شکم:
در برخی موارد، ورم شکم می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای جدی‌تر باشد که نیازمند تشخیص و درمان پزشکی است.
تجمع مایعات (آسیت - Ascites): آسیت به تجمع غیرطبیعی مایع در حفره شکمی گفته می‌شود. این وضعیت می‌تواند ناشی از بیماری‌های جدی مانند سیروز کبدی (آسیب مزمن به کبد)، نارسایی قلبی (ناتوانی قلب در پمپاژ خون به طور موثر)، بیماری‌های کلیوی و برخی سرطان‌ها باشد. آسیت معمولاً با افزایش تدریجی اندازه شکم همراه است.
انسداد روده (Bowel Obstruction): انسداد در روده می‌تواند مانع عبور مواد غذایی و مایعات شود و منجر به تجمع گاز و مایعات در پشت محل انسداد و در نتیجه ورم شکم شود. علل انسداد روده شامل چسبندگی‌های ناشی از جراحی‌های قبلی، فتق (بیرون زدگی اندام از دیواره شکم)، تومورها و بیماری‌های التهابی روده است. انسداد روده یک وضعیت اورژانسی پزشکی است و با درد شدید شکم، استفراغ و عدم دفع گاز و مدفوع همراه است.
التهاب یا عفونت (Inflammation or Infection): التهاب یا عفونت در اندام‌های مختلف شکمی می‌تواند منجر به ورم شود. بیماری‌هایی مانند گاستریت (التهاب معده)، کولیت (التهاب روده بزرگ)، پانکراتیت (التهاب لوزالمعده)، آپاندیسیت (التهاب آپاندیس) و دیورتیکولیت (التهاب کیسه‌های کوچک در دیواره روده بزرگ) می‌توانند باعث ورم و درد شکم شوند. عفونت‌های شکمی مانند پریتونیت (التهاب صفاق) نیز می‌توانند منجر به ورم شدید شکم شوند.
سرطان‌های شکمی (Abdominal Cancers): تومورهای بدخیم در اندام‌های شکمی مانند معده، روده بزرگ، تخمدان، لوزالمعده یا کبد می‌توانند با رشد خود باعث بزرگ شدن شکم و ایجاد ورم شوند. در مراحل پیشرفته، ممکن است تجمع مایع (آسیت) نیز رخ دهد.
بیماری‌های گوارشی مزمن (Chronic Digestive Diseases): بیماری‌های التهابی روده (IBD) مانند بیماری کرون و کولیت اولسراتیو باعث التهاب مزمن در دستگاه گوارش می‌شوند و می‌توانند علائمی مانند درد شکم، اسهال، خونریزی و ورم داشته باشند. بیماری سلیاک، یک واکنش ایمنی به گلوتن، نیز می‌تواند منجر به آسیب به روده کوچک و علائمی از جمله نفخ و سوء جذب مواد مغذی شود.
فتق شکمی (Abdominal Hernia): فتق زمانی رخ می‌دهد که یک اندام داخلی یا بافت از طریق یک نقطه ضعیف در دیواره عضلانی شکم بیرون بزند. این می‌تواند منجر به ایجاد یک برآمدگی قابل مشاهده و احساس ناراحتی یا درد در ناحیه فتق شود. بسته به اندازه و محل فتق، ممکن است ورم نیز مشاهده شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در بیشتر موارد، ورم شکم ناشی از عوامل موقت و بی‌ضرر است. با این حال، توجه به علائم همراه و مدت زمان تداوم ورم بسیار مهم است. در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، مراجعه به پزشک ضروری است:
- ورم شکم مداوم یا بدتر شونده
- درد شدید یا مداوم شکم
- کاهش وزن غیرقابل توضیح
- تب
- استفراغ مداوم یا خونی
- اسهال شدید یا خونی
- یبوست طولانی مدت یا شدید
- زردی پوست و چشم‌ها
- مشکل در دفع گاز و مدفوع
- احساس سیری زودرس و کاهش اشتها
- وجود توده یا برآمدگی در شکم
پزشک با بررسی سابقه پزشکی، انجام معاینه فیزیکی و در صورت لزوم درخواست آزمایش‌های تشخیصی (مانند آزمایش خون، آزمایش مدفوع، سونوگرافی، سی تی اسکن، اندوسکوپی یا کولونوسکوپی) می‌تواند علت ورم شکم را تشخیص داده و برنامه درمانی مناسب را تعیین کند. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند و به بهبود کیفیت زندگی فرد کمک نماید. به یاد داشته باشید که خوددرمانی، به ویژه در صورت وجود علائم هشدار دهنده، می‌تواند خطرناک باشد و توصیه می‌شود در صورت نگرانی در مورد ورم شکم با پزشک مشورت کنید.
