ابزارهای مشتقه را چقدر می شناسید؟

به عبارتی دیگر ارزش آن ها از چیز دیگری مشتق می شود. 

این ابزارها به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شوند: قراردادهای آتی، اختیار معامله، پیمان آتی و قرارداد های تاخت یا سواپ.

تاریخچه استفاده از مشتقات به صدها سال قبل برمی‌گردد و در دوره‌های مختلف، در جوامع گوناگون به شکل‌های مختلفی وجود داشته اند.

 با گذری کوتاه از اولین روایت استفاده از آپشن ها (اختیار معامله) به سراغ بازار های امروزی تر ابزار های مشتقه می رویم.

تاریخچه ابزار های مشتقه در جهان

اولین استفاده از ابزار های مشتقه، مربوط به آپشن ها بوده است. قدیمی‌ترین آپشن های شناخته شده حدود ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح (ع)، در زمان یونان باستان، توسط فیلسوف یونانی تالس خریداری و استفاده شد. 

در آن زمان او معتقد بود که تابستان آینده، برداشت زیتون خیلی زیادی خواهد بود.

 برای کسب درآمد از این موضوع، او باید دستگاه‌های روغن‌کشی زیتون را می خرید، تا از طریق افزایش تقاضا برای خرید آن ها و درنتیجه گران شدن شان سود خوبی کسب کند. 

اما تالس، پول خرید دستگاه های روغن کشی را نداشت در نتیجه تصمیم جالبی گرفت.

او نزد کسانی که دستگاه روغن کشی داشتند رفت و به آن ها گفت در ازای خرید حق خرید دستگاه ها در تابستان، مقداری پول به آن ها می دهد و پول دستگاه ها را هم در تابستان به آن ها می دهد. 

با این کار اگر حق با او بود، دستگاه ها به شدت گران می شدند و او سود بسیار زیادی می کرد. 

اگر هم اشتباه کرده بود، صرفا به اندازه آن وجه اولیه، که به آن پریمیوم گفته می شود، ضرر می کرد و از حق خود استفاده نمی کرد. 

تابستان که فرا رسید، تحلیل تالس به اثبات رسید و قیمت دستگاه ها سر به فلک کشید. 

تالس هم در ادامه با خرید و فروش دستگاه ها پول خیلی زیادی به جیب زد. 

او با این کار اولین اختیار خرید (نوعی اختیار معامله) را در تاریخ استفاده کرد.

در قرون وسطی، تجارت مشتقات در بازارهای اروپا گسترش یافت.

 در این دوره، معامله‌گران از قراردادهای آتی برای خرید و فروش کالاها استفاده می‌کردند.

 این قراردادها به تاجران کمک می‌کرد تا نگرانی خود از نوسانات قیمت را بر طرف کنند.

رفته رفته، در قرن نوزدهم، با توسعه بازارهای مالی مدرن، مشتقات به شکل گسترده‌تری مورد استفاده قرار گرفتند. بورس کالای شیکاگو (CBOT) در سال 1848 تأسیس شد و به اولین بازار مدرن معاملات مشتقات تبدیل شد. این بازار به کشاورزان و تاجران امکان داد تا با استفاده از قراردادهای آتی، محصولات خود را برای آینده معامله کنند و خود را در مقابل نوسانات قیمت حفظ کنند.

در دهه 1970، بازارهای مشتقات مالی به شدت رشد کردند. 

با معرفی قراردادهای اختیار معامله در بورس‌های مختلف، این ابزارها به یکی از مهمترین ابزارهای مالی تبدیل شدند. قراردادهای اختیار معامله به سرمایه‌گذاران امکان می‌داد تا با استفاده از این ابزارها، ریسک‌های مالی خود را مدیریت کنند و به سودهای بیشتری دست یابند.

تاریخچه ابزار های مشتقه در ایران

تاریخچه استفاده از مشتقات در ایران به دهه 80 شمسی باز می‌گردد. 

در سال 1384 پس از مصوبه های بورس در آذر ماه مبنی بر ادغام بورس های مربوط به کالا، در سال 1386، بورس کالای ایران تأسیس شد و به عنوان اولین بازار معاملات مشتقات در ایران فعالیت خود را آغاز کرد. 

این بازار به معامله‌گران امکان می‌داد تا با استفاده از قراردادهای آتی، ریسک‌های مربوط به نوسانات قیمت کالاها را مدیریت کنند. 

محصولات کشاورزی، فلزات و محصولات پتروشیمی از جمله مواردی بودند که در این بازار مورد معامله قرار می‌گرفتند.

طی سال های بعدی قرارداد های آتی محصولات مختلفی مانند: زعفران، پسته، نقره، صندوق های طلا، سکه تمام بهار، زیره و موارد دیگری معامله شدند. 

با گذشت زمان، بازار مشتقات در ایران گسترش یافت و ابزارهای مالی متنوع‌تری معرفی شدند. 

در سال‌های اخیر، قراردادهای اختیار معامله و آتی سهام نیز به عنوان یکی از ابزارهای مهم در بازار سرمایه ایران معرفی شده اند که در سال ۱۳۹۵ برای اولین بار اختیار معامله مبتنی بر سهام در بورس تهران معاملات خود را آغاز کرد. 

 شرکت فرابورس ایران بدنبال راه‌اندازی هسته معاملات جدید مختص به بازار اختیار معامله طی سالهای متمادی، پس از امکان سنجی های انجام گرفته سرانجام در سال ۱۴۰۰ در سامانه معاملات موجود معاملات اختیار معامله فعالیت خود را آغاز کرد.

پس از توسعه سامانه‌های معاملاتی در سال ۱۴۰۲ معاملات آتی تک سهم در بورس تهران راه‌اندازی شد.

مشتقات نقش مهمی در اقتصاد جهانی و ملی ایفا می‌کنند. 

این ابزارها به افراد حقیقی و حقوقی امکان می‌دهند تا ریسک‌های مالی خود را مدیریت کرده و از خود در مقابل نوسانات قیمت حفاظت کنند. 

در نتیجه با استفاده از مشتقات، شرکت‌ها می توانند تعبیر دقیق تری از هزینه های آینده خود داشته باشند و برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تری انجام دهند.

علاوه بر این، ابزار های مشتقه به عنوان ابزارهای سرمایه‌گذاری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. 

سرمایه‌گذاران با استفاده از این ابزارها می‌توانند با استفاده از اهرمی که این ابزار ها ارایه می دهند، به سودهای بیشتری دست یابند و سرمایه‌گذاری‌های خود را تنوع ببخشند.