کاربرد هوش مصنوعی در علوم انسانی دیجیتال

به گزارش چابک آنلاین به نقل از ایسنا، در آیین تجلیل از برگزیدگان فراخوان «تدوین سرفصل‌های آموزشی هوش مصنوعی در رشته‌های دانشگاهی» که به تازگی در محل صندوق نوآوری و شکوفایی برگزار شد، از ۵۰ طرح برگزیده در حوزه فنی مهندسی، علوم پزشکی، علوم پایه، کشاورزی و علوم‌انسانی تجلیل شد.

در این فراخوان، طرح پیشنهادی احسان رئیسی، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان و مدیر گروه ترویج و کاربردی‌سازی انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی و محمد امینی، پژوهشگر پسا دکتری در زمینه هوش مصنوعی و پردازش زبان طبیعی دانشگاه اصفهان با عنوان «کاربرد هوش مصنوعی در علوم انسانی دیجیتال» طرح برگزیده شناخته شد.

از این‌رو، برای آشنایی بیشتر با این طرح پیشنهادی، محمد امینی، پژوهشگر پسا دکتری دانشگاه اصفهان  گفت‌وگویی داشته است. آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح این گفت‌وگو است.

 طرح «کاربرد هوش مصنوعی در علوم انسانی دیجیتال» در چه حوزه‌ای کاربرد دارد؟

طرح ما در زمینه «کاربرد هوش مصنوعی در علوم انسانی دیجیتال» ارائه شد. این پروژه با در نظر گرفتن حوزه نوظهور و با اهمیت علوم انسانی دیجیتال، به طراحی سرفصل‌های یک درس سه واحدی برای تدریس در رشته‌های علوم انسانی می‌پردازد و در آن، شیوه‌های کاربرد جدیدترین روش‌های هوش مصنوعی از جمله پردازش زبان طبیعی و هوش مصنوعی مولد برای بهبود پژوهش و استخراج دانش در علوم انسانی آموزش داده می‌شود.

در این طرح من به‌عنوان همکار با آقای رئیسی، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان مشارکت داشته‌ام.   

علوم انسانی دیجیتال، بر چه حوزه‌ای متمرکز است و برای حل چه مسائلی می‌توان از آن بهره گرفت؟

علوم انسانی دیجیتال یکی از حوزه‌های نوظهور و بنیادین در عرصه فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی علوم انسانی به شمار می‌آید.

این رشته در دو دهه گذشته، به‌طور گسترده‌ای در دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی بین‌المللی و حتی در بخش‌های تجاری مورد توجه قرار گرفته است.

با این حال، در نظام آموزشی و پژوهشی کشور ما، ظرفیت‌های بی‌شمار این حوزه هنوز به طور کامل شناسایی و به کار گرفته نشده است.

از منظر آموزشی، به‌کارگیری فناوری‌های دیجیتال مانند تحلیل داده‌های بزرگ، پردازش زبان طبیعی، و مدل‌های هوش مصنوعی موجب تقویت روش‌های تدریس و یادگیری میان‌رشته‌ای می‌شود.

در حوزه پژوهش، علوم انسانی دیجیتال با بهره‌گیری از روش‌های محاسباتی و الگوریتم‌های پیشرفته، امکان انجام پژوهش‌های پیچیده‌تر و چندبعدی را در زمان کوتاه‌تری فراهم می‌آورد و به تحلیل و مقایسه گسترده متون، فرهنگ‌ها، و داده‌های تاریخی کمک می‌کند. این ظرفیت‌ها می‌تواند به تولید دانش نوین، افزایش تعاملات علمی بین‌المللی و همچنین حل مسائل کلیدی علوم انسانی در کشور با رویکردهای داده‌محور و تکنولوژیک بینجامد.

و نقش هوش مصنوعی در این طرح چیست؟ هوش مصنوعی تا چه میزان می‌تواند بر علوم انسانی دیجیتال اثر گذار باشد؟

هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین فناوری‌های نوظهور، تاثیر چشمگیری بر علوم انسانی دیجیتال داشته است. این فناوری با ارائه ابزارهای نوین مانند پردازش زبان طبیعی، یادگیری عمیق، و مدل‌های مولد، امکان تحلیل دقیق‌تر و گسترده‌تر داده‌های علوم انسانی را فراهم می‌کند. هوش مصنوعی به محققان این امکان را می‌دهد تا حجم عظیمی از داده‌های متنی، تصویری و صوتی را با سرعت و دقت بالاتر پردازش کرده و به نتایج جدید و عمیق‌تری دست یابند.

به کارگیری این فناوری نه تنها موجب تسریع روندهای پژوهشی می‌شود، بلکه امکان کشف الگوهای پنهان و ارائه تفسیرهای نوین از متون، تاریخ، فرهنگ و سایر پدیده‌های علوم انسانی را نیز فراهم می‌سازد.

این دستاوردها به زودی تحولاتی را رقم می‌زند که می‌تواند به بازتعریف روش‌شناسی‌های سنتی در علوم انسانی منجر شود و مرزهای جدیدی را در این عرصه بگشاید. در کشور ما، استفاده از این فناوری پیشرفته در علوم انسانی دیجیتال نه تنها می‌تواند به پیشبرد اهداف این حوزه یاری رساند، بلکه با تقویت ابزارها و روش‌های پژوهشی، شکاف موجود میان وضعیت داخلی و پیشرفت‌های جهانی در این عرصه را نیز کاهش دهد.

برای گسترش کاربردهای هوش مصنوعی در علوم انسانی دیجیتال، لازم است اقداماتی در چندین سطح ساختاری و نهادی صورت گیرد. در این رابطه می‌توان گفت نهادسازی در جامعه آکادمیک و صنعتی و توانمندسازی اساتید و مدیران نقشی محوری دارد.

«نهادسازی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی»، به‌عنوان یکی از اقدامات مهم تلقی می‌شود. ایجاد مراکز پژوهشی بین‌رشته‌ای ویژه علوم انسانی دیجیتال و هوش مصنوعی، به منظور ترویج و تقویت تحقیقات در این حوزه ضروری است. این مراکز می‌توانند بستر مناسبی برای همکاری بین اساتید علوم انسانی و متخصصان فناوری اطلاعات فراهم کنند و به توسعه برنامه‌های آموزشی و پژوهشی در این حوزه بپردازند.

همچنین «توانمندسازی اساتید و مدیران دانشگاهی» به منظور ارتقای مهارت‌های اساتید و مدیران دانشگاهی در زمینه‌های مرتبط با هوش مصنوعی و علوم دیجیتال ضروری است. برگزاری کارگاه‌های آموزشی، دوره‌های تخصصی و سمینارهای بین‌المللی می‌تواند به ارتقای دانش و توانایی‌های آنها در استفاده از فناوری‌های جدید کمک کند. این اقدامات نه تنها موجب گسترش آگاهی در جامعه آکادمیک می‌شود، بلکه ظرفیت‌سازی برای تدوین برنامه‌های آموزشی جدید و کارآمد در این حوزه را نیز فراهم می‌سازد.

در زمینه «حمایت مالی و تدوین سیاست‌های تشویقی» دولت و نهادهای حمایتی می‌توانند با ارائه بودجه و تسهیلات مالی برای پروژه‌های بین‌رشته‌ای، اساتید و پژوهشگران را تشویق کنند تا به پژوهش و تدریس در حوزه علوم انسانی دیجیتال و کاربردهای هوش مصنوعی بپردازند. علاوه بر این، سیاست‌گذاری‌هایی برای تشویق مدیران به توسعه این رشته‌ها و حمایت از طرح‌های نوآورانه نیز بسیار موثر است.

علاوه بر آنچه گفته شد، با «اقتصاد هوش مصنوعی»، راه‌اندازی مراکز شتابدهنده کسب و کار در حوزه علوم انسانی دیجیتال می‌تواند تاثیر عمیقی بر اقتصاد هوش مصنوعی و تحول این حوزه داشته باشد. این شتابدهنده‌ها با فراهم‌سازی زیرساخت‌های فناورانه و ارائه حمایت‌های مالی و مشاوره‌ای، به ایجاد و توسعه استارتاپ‌هایی کمک می‌کنند که از هوش مصنوعی برای حل مسائل علوم انسانی استفاده می‌کنند. علاوه بر این، شتابدهنده‌ها با جذب و تربیت نیروی متخصص، رشد اقتصادی نوآورانه، ایجاد بازارهای جدید و اشتغال‌زایی در حوزه‌های فناورانه را تسریع می‌کنند و تعاملات بین‌المللی را افزایش می‌دهند.

«حکمرانی هوش مصنوعی» و «ایجاد پل‌های ارتباطی با صنعت» از موارد دیگریست که لازم است در این باره به آن‌ها پرداخت. حکمرانی هوش مصنوعی و توسعه خردمندانه چارچوب‌ها، مقررات و ساختارهای نظارتی آن نقش بسیار مهمی در ترویج علوم انسانی دیجیتال ایفا می‌کند. این حکمرانی به تنظیم و هدایت استفاده صحیح و اخلاقی از هوش مصنوعی در علوم انسانی کمک می‌کند و اطمینان می‌دهد که فناوری‌های پیشرفته به درستی و با رعایت اصول انسانی و حقوقی در این حوزه به کار گرفته می‌شوند. چارچوب‌های منظم و هوشمندانه، می‌توانند تعادلی میان نوآوری و حفاظت از ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی برقرار کنند و از سوی دیگر، به ارتقای کیفیت پژوهش‌های علوم انسانی و افزایش اعتماد عمومی به استفاده از فناوری‌های دیجیتال در این حوزه بینجامند.  

و با «ایجاد پل‌های ارتباطی با صنعت»، ارتباط نزدیک‌تر با صنایع مرتبط با فناوری اطلاعات و شرکت‌های پیشرو در زمینه هوش مصنوعی می‌تواند به کاربردی‌تر شدن تحقیقات علوم انسانی دیجیتال کمک کند. این همکاری‌ها از طریق راه‌اندازی پروژه‌های مشترک و کارآموزی برای دانشجویان و اساتید قابل تحقق است و به انتقال دانش و تجربیات بین دو حوزه آکادمیک و صنعتی منجر می‌شود. به‌طور کلی این اقدامات نهادی و ساختاری می‌توانند به گسترش کاربردهای هوش مصنوعی در علوم انسانی دیجیتال کمک کنند و زیرساخت‌های لازم برای تبدیل این حوزه به یکی از ارکان اصلی آموزشی و پژوهشی کشور را فراهم سازند.