قرار دادهای آتی را چقدر می شناسیم؟

در این مقاله، با چهار نوع از این ابزار ها آشنا می‌شویم: اختیار معامله، قرارداد آتی، پیمان آتی و تاخت (معاوضه):

1.  اختیار معامله (Option)

اختیار معامله یک نوع قرارداد است که به شما حق خرید یا فروش مقدار مشخصی از یک دارایی (مانند سهام، کالا یا ارز) را در در تاریخ مشخصی در آینده می‌دهد، ولی زمانی که شما خریدار یک آپشن هستید، مجبور به انجام این معامله و استفاده از حق خود نیستید. 

بلکه بسته به شرایطی که در آن قرار می گیرید انتخاب می کنید که از حق خود استفاده کنید یا خیر. 

اختیار معامله دو نوع اصلی دارد:

اختیار خرید (Call Option): به شما حق خرید یک دارایی را با قیمت و اندازه ای مشخص در زمان یا زمان مشخصی می‌دهد.

اختیارفروش (Put Option): به شما حق فروش یک دارایی را با قیمت و اندازه ای مشخص در زمان یا زمان های مشخصی می‌دهد.

جالب است بدانید که شما بارها از اختیار معامله یا حداقل چیزی شبیه به آن در زندگی خود استفاده کرده اید. 

بیمه،یکی از نزدیک ترین مثال های اختیار فروش یا همان پوت آپشن در زندگی عادی است. 

شما با خرید بیمه نامه برای خودروی خود، میزان مشخصی ازخسارت های احتمالی را که همان سقف تعهدات بیمه است را تا مدت زمان مشخصی که همان تاریخ اتمام بیمه است، برای مقداردارایی مشخصی که همان یک عدد خودرو شماست در قبال پرداخت مبلغی که همان حق بیمه یا پریمیوم است دریافت می کنید.

مثال دیگرآپشن ها در زندگی ما، حواله خودرو است. 

حواله خودرودرواقع نوعی کال آپشن است که شما با پرداخت وجهی، حق خرید خودرو را به دست می آورید و در زمان تحویل وجه اصلی آن را پرداخت می کنید.

حال بیایید موردی دیگر را بررسی کنیم.

فرض کنید یک کشاورز،نگران کاهش قیمت گندم در آینده است.

شما می‌توانید یک اختیار فروش خریداری کنید که به شما این حق را می‌دهد تا گندم خود را در آینده به قیمتی مشخص بفروشید. 

این کار باعث می‌شود در صورت کاهش قیمت گندم، از ضرر مالی خود جلوگیری کنید.

2.  قرارداد آتی (Futures)

قرارداد آتی توافقی بین دو طرف است که در آن، یک طرف متعهد می‌شود در آینده یک دارایی را با قیمت و اندازه ای که امروز تعیین شده، بخرد و طرف دیگر نیز متعهد می شود که دارایی را در تاریخ مشخص شده تحویل داده یا زبان ساده تر بفروشد. 

این نوع از قرارداد ها در بازارهای بورس معامله می‌شوند و از پیش تعریف شده هستند.

برای ورود به این قراردادها بخشی از وجه قرارداد که وجه تضمین نامیده می شود را هم خریدار و هم فروشنده پرداخت می کنند.

هر دو متعهد هستندو تبادل الباقی وجه و همچنین دارایی، به روز سررسید موکول می شود.

مثال و کاربرد: فرض کنید شما یک شرکت هستید و نیاز به خرید سوخت زیادی دارید و نگران هستید که قیمت سوخت در آینده افزایش یابد.

با خرید قرارداد آتی سوخت، می‌توانید قیمت خرید آن را برای نیازآینده خود مشخص کنید. 

به این شکل خود را از نوسانات قیمت سوخت حفظ می کنید و در نتیجه در صورت افزایش قیمت سوخت، شما از پرداخت هزینه‌های بالاتر در امان می مانید.

هم اکنون دربورس کالای ایران، قرارداد آتی روی کالاها و صندوقی های مختلفی مانند شمش طلا، صندوق های طلا، زعفران، نقره و... فعال و در حال هستند.

همچنین قراردادهای آتی سهام نیز طی یک سال و نیم اخیر در بازار بورس ایران فعال شدند.

3.  پیمان آتی (Forward)

پیمان آتی بسیاربه قرارداد آتی شبیه است، اما چند تفاوت  عمده وجود دارد که آن را متمایز می کند. 

این پیمان‌ها بین دو طرف در بازار های خارج از بورس (OTC) منعقد می‌شوند. 

به همین دلیل بر مبنای توافق طرفین قابلیت انعطاف بسیاری دارند.

قرارداد آتی، از آنجایی که در بورس معامله می شود، نیازمند استاندارد بودن است. 

برای مثال اندازه قرارداد آن مشخص  بوده و قابل تغییر نیست (مثلا 100 گرم زعفران اندازه هر قرارداد است)، تاریخ سررسید آن هم همینطور است. 

اما پیمان آتی، قابلیت شخصی سازی بسیار زیادی دارد. 

برای مثال شما می توانید قراردادی تعریف کنید که اندازه آن یک کیلو و 120 گرم زعفران باشد.

تاریخ سررسید اش با توافق طرفین قابل تغییر باشد.

تاخت (Swap)

تاخت یا سواپ یک نوع قرارداد است که در آن دو طرف توافق می‌کنند جریان‌های نقدی خود را در آینده با یکدیگر مبادله کنند. 

به زبان ساده تر، طرفین بازدهی دو چیز را به یکدیگر می دهند. 

مثلا فرد انتظار دارد بازدهی سهم فولاد در 3 ماه آینده بیشتر از فملی باشد، از طرفی شما تحلیلی خلاف این موضوع دارید.

در ادامه ما با یکدیگر قرارداد سواپ 3 ماهه ای می بندیم که من در سررسید یا سررسید های مشخصی باید بازدهی سهم فولاد را به شما بدهم و شما باید بازدهی فملی را به من بدهید.

درانتهای این 3 ماه، اگر فولاد 10 درصد رشد کرده باشد و فملی 15 درصد، پس از جا به جایی وجوه، شما 5 درصد سود خالص کسب می کنید.

شاید از خود بپرسید که در این مثال چرا مستقیما اقدام به خرید فملی نمی کنید؟ 

پاسخ این سوال یک جواب واحد نیست، اما یکی از دلایلی که می تواند منجر به این اقدام شود این است که شما به هردلیلی نمی توانید یا نمی خواهید سهم خود را نقد کنید.

مثلا از طرف کارگزار محدود شده اید یا حتی سهام دار عمده هستید و نمی خواهید سیت هیات مدیره خود را از دست بدهید.

سوآپ ها انواع مختلفی مانند سواپ نرخ بهره، کامودیتی هایی مانند طلا یا نفت، سهام، ارز و... را شامل می شوند.

امروزه در ایران، آپشن ها و قرارداد ها،آتی معامله می شوند و بسیار پرکاربرد هستند.

به وسیله آن ها، مانند تمامی ابزار های مشتقه، می توان اعمالی مانند پوشش ریسک، اهرم زدن و یا آربیتراژ گرفتن را انجام داد. 

امید است که در آینده نزدیک شاهد بازار های ساز و کار یافته OTC سواپ و فوروارد هم باشیم.