قراردادهای اختیار معامله و ابزارهای مشتقه را بیشتر بشناسیم

به گزارش چابک آنلاین، درادامه به بررسی ساختار و اجزای یک قرارداد اختیار معامله و جزییات بیشتر مربوط به آن می پردازیم.

ازآنجایی که هدف از این نوع مقالات ایجاد آشنایی هرچه بیشتر با حوزه ابزارهای مشتقه و آپشن هاست، از ورود بی رویه به جزییات امتناع می کنم.

مواردکلیدی که در این مقاله به بررسی آن ها خواهیم پرداخت ازاین قرار خواهند بود:

مروری برتعریف قرارداد اختیار معامله و بررسی مفاد مهم قرارداد آن

مفهوم اعمال (Exercise) یک قرارداد و انواع سبک اعمال آپشن ها

ساختار نماد قراردادها در بورس ایران

قرارداد اختیار معامله

درابتدا مروری داشته باشیم برآنچه گفتیم:

اختیار معامله قراردادی است بین خریدار و فروشنده که براساس آن، خریدار قرارداد، حق (نه الزام و تعهد) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد.

حال باید توجه داشته باشیم که در هر قراردادآپشن، چند تعریف و عنصر مهم وجود دارند که باید آن ها را بشناسیم:

• نوع قرارداد: می تواند از نوع کال آپشن (Call Option) یا پوت آپشن (Put Option) باشد.
• دارایی پایه (Underlying Asset): همان چیزی است که قرارداد روی آن تعریف می شود و حق خرید یا فروش آن مبادله می شود. مثلا سهام، طلا، نفت و...
• اندازه قرارداد (Contract Size): تعداد دارایی پایه ای است که در هر یک قرارداد، آپشن آن مورد مبادله قرار می گیرد. (برای سهام به صورت پیش فرض اندازه قرارداد معادل 1000 سهم است، البته به واسطه افزایش سرمایه می تواند تغییر کند)¹
• قیمت اعمال (Strike Price): قیمتی که است ملاک معامله نهایی در روز سررسید است. در ایران قیمت اعمال به غیر  زمانی که سهم سود تقسیم می کند تغییری نمی کند.²
• قیمت قرارداد (Premium): همان مبلغی است که برای خرید یا فروش حق یا اختیار معامله مبادله می شود.

1. زمانی که سهمی افزایش سرمایه می دهد، اندازه قرارداد به همان نسبت تعدیل می شود.

برای مثال اگر سهمی 100 درصد افزایش سرمایه بدهد، تعداد سهم های آن دو برابر می شود، در نتیجه اندازه قرارداد هم به همین میزان تعدیل شده و اگر 1000 تا بوده، 2000 سهم می شود.

2. مطابق قوانین بورس ایران، قیمت های اعمال سهام به میزان تقسیم سود دارایی پایه، با کم کردن سود تقسیم شده از قیمت اعمال، تعدیل می شوند.

برای مثال اگر سهمی 20 ریال سود تقسیم کند و قیمت اعمال اولیه 240 ریال بوده باشد، پس از تعدیل قیمت و کسر سود تقسیمی، قیمت اعمال 220 ریال خواهد بود.

مفهوم اعمال کردن یک قرارداد و انواع اعمال ها

اعمال کردن یک قرارداد به معنی استفاده از حق و آپشن خریداری شده است، برای مثال شما اگر اختیار خرید یک سهم با قیمت اعمال 200 تومان را خریده باشید، برای خرید نهایی سهام خود باید در زمان سررسید با پرداخت قیمت اعمال توافق شده که همان 200 تومان است سهام خود را تحویل بگیرید.

درمجموع، پس از اظهار و اعلام خریدار مبنی بر اینکه می خواهد از حق خود استفاده کند، خریدار و فروشنده وارد فرایندی می شوند که در آن باید هر یک از آن ها به وظایف خود عمل کنند.

دونوع اصلی تسویه برای اعمال قرارداد وجود دارد: اعمال فیزیکی و اعمال نقدی.

دراعمال نقدی خود دارایی پایه مورد مبادله قرار می گیرد و در اعمال نقدی صرفا سود خریدار با توجه به ما به التفاوت قیمت بازار و قیمت اعمال به آن پرداخت می شود.

پس ازقطعی شدن فرایند اعمال و در صورت تسویه فیزیکی قرارداد، وظیفه هر یک از طرفین بر اساس نوع قرارداد به شرح زیر خواهد بود:

کال آپشن (اختیار خرید):خریدارآپشن وجه نقد لازم وکارمزد معامله را درحساب کارگزاری موجود می کند و فروشنده با دریافت پول،دارایی را تحویل خریدار آپشن می دهد.

پوت آپشن (اختیار فروش): خریدارآپشن دارایی مورد معامله (مثلا سهام) را در پورتفو دارد و فروشنده با پرداخت پول توافق شده که پیشتر نزد کارگزار او مسدود شده است، دارایی را تحویل می گیرد.

دقت کنید که خریدار آپشن تعهدی به استفاده از آپشن خود ندارد، اما در صورتی که اعلام کند که می خواهد از حق خود استفاده کند، باید شرایط آن را که بالاتر ذکر شد، مهیا کند، درغیر این صورت انگار از آپشن خود استفاده نکرده است.

انواع سبک اعمال آپشن ها

به طورمعمول در دنیا، دو نوع اعمال اروپایی و اعمال آمریکایی، رایج ترین سبک های اعمال آپشن ها هستند، اما به جز این ها سبک های دیگری مانند برمودایی، آسیایی، shout و ده ها سبک اعمال دیگر هم وجود دارند.

سبک آمریکایی (American):خریدار می تواند در هر تاریخی تا زمان سررسید از حق و آپشن خود استفاده کند و آن را اعمال کند.

سبک اروپایی (European): خریدار تنها در روز سررسید مجاز به استفاده و اعمال آپشن خود است.

سبک برمودایی (Bermudan): خریدار در تاریخ های مشخصی مجاز به استفاده و اعمال آپشن خود است.

برای اینکه متن بیش از حد طولانی نشود وارد تعریف سبک های اعمال دیگر نمی شویم و صرفا به گفتن دو نکته دیگر در این مورد اکتفا می کنیم.

اولا، سبک اعمال آپشن ها در ایران صرفا از نوع اروپایی است و مورد دوم، این که آپشنی از نوع اروپایی باشد به معنی این نیست که در آمریکا آپشن اروپایی وجود ندارد یا بالعکس، بلکه صرفا نحوه نام گذاری آنها این چنینی است.

نماد قرارداد های اختیار معامله در بورس ایران

در بورس ایران، حرف اول قرارداد های اختیار خرید یا همان کال آپشن "ض" و قرارداد های اختیار فروش یا پوت آپشن "ط" است.

همانطور که در تصویر مشخص است نماد یک قرارداد اختیار خرید و یک قرارداد اختیار فروش در TSE باز شده است.  

ساختار نامگذاری کال آپشن ها به صورت "ض" + "بخشی از اسم نماد" + شماره قرارداد آن هاست.

همچنین در مورد پوت آپشن ها هم صرفا حرف "ض" با "ط" جایگزین می شود.

مانند ضهرم5006 و طخود5030. (مطابق تصویر – ضمنا بخش زرد رنگ همان پریمیوم قرارداد است که برای مثال طخود 65 ریال به ازای هر سهم و 65000 ریال برای یک قرارداد معامله شده است.)

درسایت tsetmc پس از نمایش نوع اختیار که برای اختیار خرید به صورت "اختیارخ" و برای اختیار فروش به صورت "اختیارف" نمایش داده می شود، قیمت اعمال آن قرار می گیرد، مثل 2800 که در تصویر موجود هست. پس از آن نیز در تاریخ سررسید قرار می گیرد.

درمورد شماره قرارداد، عدد اول شماره قرارداد نشان دهنده ماه سررسید است و به طور معمول هرچه اعداد بعد از آن بیشتر می شود به سمت اعمال های بالاتر حرکت می کنیم.

مثلا درتصویرشماره قرارداد 5030 مربوط به اعمال 280 تومانی مرداد ماه است، 5029 هم اعمال 260 تومان و 5031 مربوط به اعمال 300 تومانی است.

فاصله قیمت های اعمال هم توسط بورس مربوط به هر دارایی پایه تعیین می شود.

پیشنهاد می کنم برای اینکه با این مطالب بیشتر ارتباط بگیرید سری به سایت tsetmc.ir بزنید در آن به بررسی نماد های اختیار معامله بپردازید.

کافیست با جستجو کردن نماد هایی که با "ض" و "ط" شروع می شوند شروع کنید.