رؤیای تبدیل ترکیه به هاب گازی زیر سایه واردات از دیگران

چابک آنلاین، مجید میرزا حیدری، صادرات گاز ایران به ترکیه به دنبال اجرای قرارداد ۲۵ ساله از بهمن ماه سال 80 کلید خورد و قرارداد کنونی ۲۵ ساله صادرات گاز ایران به ترکیه درسال ۲۰۲۶ میلادی به پایان می‌رسد.

براساس این قرارداد، ایران باید سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه صادر کند.

پایگاه خبری کمیسیون اروپا (یورو استات) درگزارشی اعلام کرده که ایران در سال 2022 بالغ بر 9 میلیارد و 404 میلیون مترمکعب گاز طبیعی به ترکیه صادر کرده است.

ایران در سال 2021 بالغ بر 10 میلیارد و 288 میلیون مترمکعب گاز به ترکیه صادر کرده بود. صادرات گاز ایران به ترکیه سهم قابل توجهی از تأمین انرژی این کشور را برعهده دارد. در این قرارداد از طریق خط لوله 2 هزار و 577 کیلومتری از شهرتبریز، گاز ایران به آنکارا ارسال می‌شود.

ترکیه برای تأمین گاز مورد نیاز خود بشدت به ایران، آذربایجان و روسیه وابسته است.

کل واردات گاز طبیعی ترکیه در اکتبر امسال بالغ بر 3 هزار و 238 میلیون مترمکعب بوده که 21 درصد از این رقم شامل گاز وارداتی ترکیه از ایران بوده است.

 روسیه هم حدود 65 درصد گاز ترکیه را تأمین می‌‌کند.

ترکیه درحال حاضر تقریباً تمام 50 میلیارد مترمکعب گاز مورد نیاز مصرفی سالانه خود را از محل واردات تأمین می‌‌کند.

مجید چگینی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، پیش‌تر گفته که مذاکره برای تمدید قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه و عراق در جریان است، البته این دوکشور درخواست افزایش میزان صادرات گاز را دارند و افزوده که مذاکره‌هایی با کشور ترکیه داشته‌ایم و آنها علاقه‌مند به تمدید قرارداد بودند و درخواست افزایش ظرفیت واردات گاز از ایران را دارند.

جواد اوجی وزیرنفت هم اواخر مهرماه سال جاری درجریان سفر به ترکیه دردیدار با مقام‌های انرژی این کشور، درباره تمدید قرارداد گازی گفت‌وگو کرد که یکی از مهم‌ترین محورهای مورد مذاکره، تمدید قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه بود که اصول آن مورد توافق دو طرف بوده و مقرر شد تا برای ادامه مذاکرات، کارگروهی مشترک برای کار روی موضوع تمدید قرارداد شکل گیرد.

تلاش ترکیه برای تبدیل شدن به هاب انرژی

با وجود وابستگی جدی ترکیه به واردات گاز از کشورهای مختلف ازجمله ایران اما این کشور، اکنون  ایده تبدیل شدن به هاب گازی را دنبال می‌‌کند.

فاتح دونمز، وزیر انرژی ترکیه، گفته که این کشور امیدوار است تا در یک سال آینده ، فعالیت هاب گازی در استانبول آغاز شود و افزوده که ترکیه از ۱۵ کشور گاز وارد می‌کند، اگرچه زیرساخت‌های موجود در این کشور در اصل با هدف تأمین نیاز گازی داخل فراهم شده، اما ظرفیت انتقال گاز به اروپا را هم دارد.

ایده تبدیل شدن ترکیه به هاب گازی پیش‌تر از سوی رئیس جمهور روسیه پیشنهاد شد.در واقع، پروژه هاب گازی ترکیه شامل واردات گاز از روسیه و همچنین اتصال این کشور به سیستم ملی گاز کشف شده در دریای سیاه است که توسط رئیس جمهور روسیه به ترکیه پیشنهاد شده است.

ایده تبدیل ترکیه به هاب گازی در شرایطی مطرح شده که اتحادیه اروپا از روابط ترکیه و روسیه ابراز نگرانی کرده است.جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نوشت: تعمیق روابط اقتصادی بین ترکیه و روسیه، مایه نگرانی عمیق است.

صرفنظر از پرداختن بیشتر به روابط این دو کشور اما، از قرار معلوم، میزان تولید روزانه گاز طبیعی ترکیه برابر با 1.5 درصد تقاضای داخلی این کشور است.

ترکیه درحال حاضر تقریباً تمام 50 میلیارد مترمکعب گاز مورد نیاز مصرفی سالانه خود را از محل واردات تأمین می‌‌کند.تأمین گاز ترکیه از روسیه به وسیله خط لوله «بلواستریم» انجام می‌‌شود.

بلواستریم خط لوله انتقال گاز طبیعی به طول هزار و 213 کیلومتر بوده که از شهر ایزوبیلنی، در کشور روسیه آغاز می‌‌شود و پس از گذر از زیردریای سیاه، در شهر آنکارای ترکیه پایان می‌‌یابد.

ظرفیت انتقال گاز طبیعی این خط لوله روزانه معادل 45 میلیون مترمکعب است.

در این بین، ترکیه خردادماه سال گذشته ازکشف یک میدان گازی جدید در دریای سیاه و افزایش میزان ذخایر گاز اکتشافی ترکیه به 540 میلیارد مترمکعب خبر داد و افزود: 135 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی دیگر در میدان گازی ساکاریا کشف شده که با این احتساب، میزان ذخایر گاز اکتشافی ترکیه در دریای سیاه به 540 میلیارد مترمکعب افزایش پیدا کرده است.

رجب طیب اردوغان گفته که تولید روزانه در میدان ساکاریا در سال 2026 به 40 میلیون مترمکعب اوج خواهد گرفت.

با این حال، به نظر می‌رسد که ترکیه شانس چندانی برای  استفاده ازگاز تولید داخل خود برای تبدیل شدن به هاب گازی را ندارد.زیرا اردوغان و وزارت انرژی و منابع طبیعی ترکیه، بدون کوچک‌ترین اشاره‌ای به یکی از مهم‌ترین مباحث دنیای انرژی یعنی هزینه‌های استخراج، فقط به اکتشاف میادین و منابع جدید اشاره کرده‌اند.

هرچندکه هزینه استخراج، موضوعی بسیار مهم  بوده و چه بسا در بسیاری از میادین نفتی و گازی جهان، هزینه استخراج آنقدر بالا، غیرمنطقی و غیرقابل تحمل بوده که عبور آرام از کنار یک میدان انرژی را به مراتب از استخراج آن، مقرون به صرفه‌تر می‌‌‌کند.

عامل  دیگر اینکه در هیچ کدام از میادین نفتی و گازی، کل ذخایر قابل استخراج نیست.

در این بین، میزان راندمان استخراج از یک چاه، به عوامل بسیاری ربط دارد و گاهی میزان فشار به جایی می‌‌رسد که حتی با تزریق گاز، ادامه استخراج، سود و صرفه اقتصادی  ندارد.

به نظر می‌‌رسد که با وجود اعلام ارقام سنگین  مربوط به امکان استخراج گاز از میادین دریای سیاه، اما می‌‌توان به این واقعیت پی برد که کل منابع گازی ادعا شده توسط ترکیه، حتی در صورت راستی، نه در مقایسه با غول‌های گازی بزرگی همچون روسیه، ایران، قطر و ترکمنستان، بلکه در مقایسه با قدرت دست چندمی همچون جمهوری آذربایجان، ناچیز است و نمی‌تواند منجر به خودکفایی ترکیه در حوزه تأمین انرژی شود.

مذاکره برای واردات گاز ایران

واقعیت این است که با وجود آغاز مذاکرات کارشناسی روسیه و ترکیه برای امنیت «هاب گازی» اما به نظر می‌‌رسد ترکیه راهی جز واردات گاز از کشورهای مختلف ازجمله ایران  ندارد.

از نگاه کارشناسان امر، این کشور، اولین پیش نیاز برای  تبدیل شدن به هاب گازی که همان امکان تولید بالای گاز و صادرات گاز است را هم ندارد.ساده تراینکه ترکیه به واردات گاز از ایران نیاز دارد.

این نیاز حتی بعد از  اتمام قرارداد گازی بین ایران و ترکیه هم وجود خواهد داشت.

حمید حسینی، رئیس هیأت مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی گفته است:  «اگر عراق و ترکیه بتوانند از مبادی دیگری نیاز خود را تأمین کنند و مطمئن باشند که در تمام فصول سال می‌توانند به طور پیوسته گاز دریافت کنند، سراغ خریداران دیگری خواهند رفت ولی وضعیت منطقه طوری است که کشور دیگری امکان جایگزینی ایران را در بازار عراق ندارد، ترکیه نیز با توجه به افزایش مصرف داخل و هم با توجه به اینکه امکان صادرات را دارد قطعاً در سال  ۲۰۲۶ قراردادش را با ایران تمدید می‌کند.»

واقعیت این است که ترکیه با توجه به فضای موجود در بازار انرژی، نیاز جدی به گاز دیگران خواهد داشت از جمله ایران، بنابراین نمی‌توان چندان هم امیدوار بود که رؤیای تبدیل شدن ترکیه به هاب انرژی به واقعیت بپیوندد.

گذر زمان مشخص خواهد کرد که ترک‌ها تا چه میزان در اجرایی کردن این ایده موفق خواهند بود.